(Een onderwerp dat recent in de Daily Minutes te horen was)

Ik begin vandaag met een recent nieuwsartikel van toen er nog sneeuw lag.

De subtitel van dit artikel luidt:

Steun voor sneeuwballenverbod groeit

Ook dit jaar stromen de meldingen weer binnen van mensen die in het ziekenhuis belanden nadat ze zijn bekogeld met sneeuwballen. Het vermoeden bestaat dat er weer veel illegale sneeuw uit België in omloop is.

“De sneeuwballen worden steeds harder”, verzucht ambulancemedewerker Doris van Engelen. Ze ziet dezer dagen veel mensen langskomen met verwondingen veroorzaakt door Belgische sneeuw. “Mensen zien het gevaar niet, zegt ze. Ze rijden even over de grens en pakken daar een hoop sneeuw. Maar die Belgische ballen komen veel harder aan dan is toegestaan. Dat is vragen om ellende.”

De roep om een sneeuwballenverbod klinkt in de afgelopen jaren dan ook steeds luider. “Het probleem is dat in Nederland zomaar iedereen met sneeuwballen mag gooien”, stelt sneeuwcriticus Miranda Veldkamp. “Wij vinden dat al jaren normaal, maar in andere landen doet niemand het. Heb je in Gran Canaria bijvoorbeld ooit iemand met sneeuwballen zien gooien? Ik niet.”

Volgens Veldkamp leidt het gooien van sneeuwballen tot veel onschuldige slachtoffers. “We noemen het dan wel sneeuwpret, maar heel veel mensen vinden het helemaal niet leuk. Op sommige plekken escaleert het zelfs tot hele sneeuwballengevechten.” Toch pleit zelfs zij niet voor een algeheel sneeuwverbod. “Er moet meer controle zijn. De gemeente kan gewoon op een centrale plek iemand inpeperen, en dan blijft het binnen de perken.”

Het gaat trouwens niet overal in het land fout. In Scheveningen zijn er al jarenlang geen incidenten meer met sneeuwballen geweest, omdat de inwoners met elkaar een heel grote sneeuwpop op het strand bouwen. De sneeuwpop is dit jaar al meer dan 400 meter hoog. “Schitterend om te zien”, zegt burgemeester Pauline Krikke. “En zolang het niet gaat dooien kan er ook niks misgaan. Wat een geweldige traditie!”

Het bovenstaande was een recent artikel uit de satirische kant De Speld.

Niet naar de mening van slechts één persoon luisteren

Ik wil het vandaag vandaag over nepnieuws hebben.

Wat ik met het onderwerp vandaag wil laten zien is, hoe je zelf kunt beoordelen of een verhaal fakenieuws is of niet.

Het is belangrijk dat je dat zelf beoordeelt. Als je alleen afgaat op wat ik je vertel of iemand anders dan loop je mogelijk vast in de fascinatie die één zo’n persoon heeft.

Het probleem bij het beoordelen van nieuws of een beschrijving van iets, is om te beginnen dat de waarheid niet bestaat. Allen in de meeste gevallen in de wiskunde en bij het uitrekenen van geld ligt iets vaak vast. En ook niet altijd, want bij het bepalen van de waarde van iets, zo luidt de uitdrukking is het heel vaak wat de gek er dus voor geeft.

Emotie is niet onbelangrijk, maar het is vaak wel een slechte raadgever. Denk aan de heksenverbrandingen in de middeleeuwen, waarbij vrouwen die zich niet naar de standaard conformeerden, doordat ze er bijvoorbeeld niet in slaagden om te trouwen onschuldige op de brandstapel belandden. Puur omdat de heersende opinie was dat iemand wel een heks zou zijn.

Dát is wat je doet als je alleen op emotie of op opinie afgaat.

Als je in de winkel geld terugkrijgt, en de eigenaar van het filiaal die aan de kassa staat geeft je te weinig, maar stelt dat het voor zijn gevoel toch echt klopt, dan spreek je hem er ook op aan. Dan laat je je óók niet in de luren leggen met een verhaal dat die avond om acht minuten over zes, net voordat jij betaalde het geld ineens meer waard is geworden, en dat om die reden het mindere wisselgeld dat je van hem terugkrijgt dus wel degelijk zou kloppen.

De meeste mensen pikken zoiets niet, ook al roept iedereen in de rij dat de man aan de kassa gelijk heeft en dat je niet moet zeuren want zij willen immers opschieten.

Zo is het met fakenieuws ook.

Bij de kassa kun je eenvoudig, desnoods op je mobiel via Teletekst controleren of wat de man zegt wel de waarheid is, en zo is dat met ander fakenieuws ook.

Tips

Een paar tips om de waarde van berichtgeving te kunnen inschatten.

Welke titel is het die de uitspraak doet

Kijk om te beginnen naar het medium dat de publicatie doet. Vóór de grote beschikbaarheid van internet was dat makkelijk. Je wist, de NRC kon je vertrouwen, en de Story niet. Tegenwoordig is het aanbod enorm groot. en er zijn mensen die door er een draai aan te geven of iets in een andere context te plaatsen , een bestaand bericht een totaal andere betekenis of lading weten te geven. Het is overigens een groot goed dat iedereen zijn of haar zegje kan doen.

Maar goed, kijk dus naar de site, naar de krant, naar een titel of een account op een site waar iemand publiceert, hoe staat zo’n krant, titel, account of site bekend? En ís die wel bekend?

Als het niet bekend is, hoeft het nog niet onwaar te zijn, maar als het wel bekend is, kun je wel wat te weten komen over het waarheidsgehalte.

Lees het complete verhaal

Een tweede tip is: lees het héle verhaal door. In de koppen, zeker als die er in chocoladeletters staan, wordt nogal eens overdreven om de mensen voor een bepaald artikel te interesseren. Is die kop alleen bedoeld om veel bezoekers naar de site te lokken, of maakt het artikel de claim die in de kop erboven gedaan wordt waar?

Wie is de schrijver en bestaat die echt?

Behalve de site waar een artikel staat is ook de schrijver van belang. Onbekende schrijvers zijn niet per se onbetrouwbaar, maar het helpt ook hier als je de achtergrond van iemand kunt vinden. Staat zo iemand bekend als betrouwbaar? En is het wel een echte persoon?

Kijk naar ondersteunende verhalen en pas op

Een van de belangrijkste tips is om te checken of er meer artikelen zijn die het verhaal ondersteunen. Pas hierbij op, want bij opvallende verhalen worden die vaak (om zelf bijvoorbeeld bezoekers te genereren) door te knippen en te plakken overgenomen door meerdere ander sites. Als er meer artikelen over hetzelfde onderwerp zijn, laten die dan een ander gezichtspunt zien? En ondersteunen die andere gezichtspunten het oorspronkelijke artikel of niet?

Check de datum

De volgende ligt erg voor de hand, maar let op, hij is belangrijk: let op de datum. Het zal niet de eerste keer zijn dat een eerder artikel opnieuw gebruikt wordt, in een andere context, en als nieuw wordt gepresenteerd. Wat iemand over een bepaalde maatschappelijke ontwikkeling tien jaar geleden heeft gezegd, kan iets heel anders betekenen bij een heel andere ontwikkeling die nu plaatsvindt.

Is het geen grap of hoax?

Nog een voor de hand liggende is: check of het verhaal niet een grap is of een doelbewust in de wereld gebrachte hoax. Ook dit is vaker gebeurd, bijvoorbeeld rond berichten uit de Nederlandse satirische krant De Speld, satirisch bedoelde verhalen die al of niet dit wetende vervolgens als waar gepubliceerd worden. Dit overkomt ook serieuze media. Een recent bericht uit de Speld was bijvoorbeeld dat het binnenkort ook mogelijk wordt om voor je bagage een zitplek te reserveren in de trein, een verhaal dat bijvoorbeeld best waar zou kunnen zijn.

Kijk naar je eigen voorkeuren

Niet onbelangrijk is verder om naar je eigen voorkeuren te kijken. Bepaalde berichten ben je eerder geneigd tot je te nemen als die je eigen voorkeuren lijken te versterken. Dat dat zo is wil echter niet zeggen dat ze waar zijn. Het is als het om het waarheidsgehalte van een bericht gaat belangrijk om erop te letten of je eigen opvattingen je eerder of minder snel nieuws laten accepteren.

Fact-checking

Er zijn daarnaast nog andere mogelijkheden. Je kunt het bijvoorbeeld in een bibliotheek vragen, of een goede fact-checkingwebsite bezoeken.

Een paar van dergelijke websites die goed bekend staan zijn bijvoorbeeld de volgende(ze zijn allemaal in het Engels):

Factcheck.org is een amerikaanse nieuwscheckwebsite

Fullfact.org is een goed bekend staande en met geld van de Britse conservatieven opgezette factcheckingwebsite in de UK. Deze site is tevens de website die vanaf 11 januari 2019 Facebook helpt bij het opzetten van de controle van feiten op dit sociale media platform.

Climatefeedback.org is een factchecking website die berichten in de pers over het klimaat op hun waarheidsgehalte beoordeelt.

Snopes.com is een Amerikaanse website die zich sinds 1994 op urban legends concentreert. Een soort Mythbusters avant la lettre dus. De site staat erg goed bekend, ook bij collega-factcheckers die de site roemen omdat hij geen vooroordelen laat zien, maar de oprichters raakten in 2017 in de problemen nadat ze hadden gebroken met een bedrijf dat hun geldschieter en adverteerder was. Die eiste een grote schadeclaim en de site dreigde even ten onder te gaan.

In een GoFundMe crowdfunding-campagne had de site vervolgens binnen 24 uur een half miljoen dollar bij elkaar, waarmee het voortbestaan was gegarandeerd.