(zoals de afgelopen weken uitgezonden)

Hele serie lezen: klik hier.

Vorig keer waren we in de periode voor en na de tweede wereldoorlog aangeland.

Inmiddels ben ik erachter dat ook in de VS, nadat ook tijdens de tweede wereldoorlog daar het zendamateurisme werd opgeschort, er een soort van oorlogsamateurvergunning bestond onder de naam War Emergency Radio Service, door de Amerikaanse overheid opgezet. Deze dienst bleef actief tot 1946.

Een tragische gebeurtenis uit de oorlog was ook de arrestatie van de Pools priester Maximilian Kolbe SP3RN door de Duitse bezetter.

De Duitsers gingen er onterecht vanuit dat Kolbe’s activiteiten betekenden dat hij betrokken was bij spionage. Hij werd om die reden op 28 mei 1941 op transport gezet naar Auschwitz.

In datzelfde jaar ontsnapten tien gevangenen uit Auschwitz. 10 gevangenen zouden vervolgens worden gedood als genoegdoening, cq. wraak. de priester en zendamateur vond daar de dood toen hij zich opwierp als vrijwilliger om de plaats van een van de veroordeelden in te nemen. SP3RN werd in 1982 heilig verklaard. Sint Maximilian Kolbe wordt binnen het Rooms Katholieke geloof sindsdien beschouwd als beschermheilige van de zendamateurs.

[pauze]

Na de oorlog kwam het zendamateurisme gaandeweg overal weer op gang en brak er een periode van een grote hoeveelheid beschikbare surplusapparatuur aan, die door amateurs dankbaar voor ombouw en gebruik op de amateurbanden werd gebruikt.

De gecombineerde 10 en 11 meterband liep in die tijd nog van 27 – 30 MHz. In 1947 raakten de amateurs de bovenste 300 kHz van die band kwijt, waardoor 10 meter ook nu nog 29,700 als bovenste bandgrens heeft.

Tijdens de jaren 50 vestigde zich het gebruik van enkelzijband bij amateurs, en raakten een aantal amateurs geïnteresseerd in ruimtevaart, bijv. door het in 1957 ontvangen van de signalen van de spoetnik. Amper 4 jaar na de lancering van de spoetnik, in 1961 hadden de amateurs al hun eigen satelliet, de Oscar 1.

[achtergrond, muziek Donald Fagan]

Belangrijk in de jaren 50 was verder het internationale geofysische jaar. In dat jaar zorgden amateurverbindingen er bijvoorbeeld voor dat Amerikaans marinepersoneel dat gestationeerd was in Antarctica met het thuisfront in contact kon komen. Telefoonverbindingen waren er nog niet, maar omdat Amerikaanse amateurs mochten phone-patchen, telefoonverbindingen voor derden verzorgen wat hier in Europa volkomen ondenkbaar was, konden zij die rol vervullen.

Dat internationale geofysische jaar dat duurde van 1 juli 1957 tot 31 december 1958 was voor amateurs net als andere aan de wetenschap gelieerde hobby’s en voor de wetenschap zelf natuurlijk een interessant jaar. Het IGY is ook bekend van het nummer van Donald Fagan Steely Dan’s IGY.

Het IGY markeerde het einde van een periode in de koude oorlog waarbij er tussen oost en west nagenoeg in het geheel geen interactie tussen wetenschappers plaats kon vinden. Tijdens het IGY werd ook de spoetnik gelanceerd.

Het IGY viel heel strategisch samen met de top van zonnevlekkencyclus nummer 19. En veel ontdekkingen tijdens dat jaar hadden met de ionosfeer en de ruimte rondom onze aarde te maken. De Van Allen stralingsgordels werden uitgevonden, maar ook dingen als de voor aardbevingen zeer belangrijke dynamiek tussen de tektonische platen.

Onderzoeksdoelen van het IGY waren: aurora, nachtelijk hemellicht, kosmische stralen, aardmagnetisme, zwaartekracht, fysica van de ionosfeer, precisie navigatie, meteorologie oceanografie, seismologie en zonneactiviteit.

Er deden 67 landen mee.

In het volgende deel de historie van de 70 MHz-band, die nauw verband houdt met het IGY.

(zoals de afgelopen weken uitgezonden)

Hele serie lezen: klik hier.

Vandaag deel 7 van de historie van onze zendhobby.

In mei 1940 breekt opnieuw een belangrijke periode aan voor het Nederlandse radio-amateurisme. Er is grote behoefte aan kennis om het door de Duitse bezetter door middel van een luisterverbod, stoorzenders, en vanaf 1943 de verplichte radiotoestel-inlevering geblokkeerde oorlogsnieuws van Radio Oranje te kunnen beluisteren.

Ook tijdens de bezetting blijven onder Corvers verantwoordelijkheid artikelen in Radio Expres verschijnen. Artikelen waarin behoedzaam onder andere het zelfbouwen van toestelletjes voor het beluisteren van Radio Oranje op de kortegolf en kristalontvangers (belangrijk tijdens de stroomloze periode aan het einde van de bezetting) wordt besproken.

Radio Expres krijgt aan het einde van 1943 een verschijnings-verbod opgelegd; het blad verschijnt pas weer in augustus 1945. Na de oorlog blijft Corver nog enige tijd ‘journalistiek medewerker’ van het Tijdschrift voor Radio Techniek Rens en Rens.

Corver is een fervent voorstander van een politiek en religieus neutrale radio-omroep. In dit kader vervult hij tussen 1928 en 1953 een aantal bestuursfuncties bij de AVRO; laatstelijk als algemeen secretaris.

Corver is daarnaast van 1930 tot 1934 voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Internationaal Radioamateurisme geweest, en een tijdlang bestuurslid van het Wetenschappelijk Radiofonds Veder. Tot zijn overlijden vertegenwoordigde hij de AVRO tevens in de Raad van Beheer van de NOZEMA.

Het is bijzonder hoe in de vooroorlogse periode radio-omroep en zendamateurisme nauw met elkaar zijn verweven. Dit geldt met name voor de omroepen AVRO en VARA. Zelf ben ik vermoedelijk voor het eerst met het radiovirus besmet geraakt door de wekelijkse columns van AVRO-oprichter Willem Vogt in de AVRO-bode in de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig. Die columns van 1 kolom breed gingen niet alleen over het begin van de radio-omroep en over zendamateurisme uit de begintijd, maar ook over astronomie, zwarte gaten en verafgelegen sterrenstelsels. Als tiener smulde ik werkelijk van die colums.

De technische nalatenschap van Jan Corver omvat een honderdtal objecten van wetenschappelijk en historisch belang. Deze vormen de zgn. Corvercollectie en maken deel uit van de Historische Collecties van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum. De collectie staat (nog steeds) opgesteld op de experimenteertafels van het RE-laboratorium in het depot van het Instituut voor Beeld en Geluid. Deze collectie is al eerder uitgebreid onderzocht en beschreven. Tijdens deze research, die zich over een tiental jaren uitstrekt, maakt de enorme hoeveelheid werk die Corver heeft verzet en de accuratesse waarmee en het niveau waarop hij dit heeft gedaan diepe indruk.

Zaken van Jan Corver, nu in het bezit van Beeld en Geluid zijn

Het Draadloos Ontvangstation voor den AMATEUR, Den Haag (1915).

Het Draadloos Amateurstation voor Ontvangst van Telegrafie en Telefonie, derde druk, Den Haag (1922).

Het Draadloos Zendstation voor den Amateur (telegrafie en telefonie), tweede druk, Den Haag (1923).

Het Draadloos Amateurstation voor de Ontvangst van Telegrafie en Telefonie, Deel I en II, achtste druk, Den Haag (1928).

Het Super-Heterodyneboek, Den Haag (1936).

Radio-Ontvangtechniek, Den Haag (1939).

Radio door Zelf Doen, Bussum (1946).

Amateurs speelden een belangrijke rol in het verzet. Diverse daarven lieten tijdens de oorlog het leven. Ik ga in dit gedeelte van de historie hier niet heel diep op in, misschien later in dit item nog, maar bijvoorbeeld de hiervoor genoemde Steringa Idzerda, de grondlegger van de omroep-uitzendingen was ook in het verzet actief. Tragisch genoeg was het zijn wetenschappelijke nieuwsgierigheid waardoor hij het leven liet voor een Duits vuurpeleton.

In november 1944 ging Idzerda in Wassenaar op zoek naar de restanten van een bij de lancering ontplofte V2-raket, die daarvandaan in die periode werden afgevuurd. Hij werd daarbij betrapt, maar werd door de Duitse legerpatrouille die dat deed gewoon weg gestuurd.

Idzerda kon zijn nieuwsgierigheid niet bedwingen en werd later door dezelfde patrouille opnieuw betrapt, en omdat hij op dat moment restanten van de raket in zijn bezit had, dachten de Duitse militairen dat hij een spion was. Enkele weken later werd hij doodgeschoten.

[pauze]

In de meeste landen werd tijdens de Tweede Wereldoorlog onze hobby verboden. Dat was ook in Nederland onder de bezetter uiteraard het geval.

In Duitsland konden vanaf 1924 verenigingen een experimenteervergunning krijgen. Individuele amateurs kregen geen vergunning, en dat leidde ertoe dat de meeste amateurs in die tijd als illegale amateur opereerden. Daar kwam nog bij dat AM in die tijd steeds populairder werd, maar de verenigingsvergunningen stonden alleen morsetelegrafie toe. In 1933, hetzelfde jaar dat ook Hitler aan de macht kwam werd het in Duitsland ook mogelijk om zogenaamde zendvergunningen voor radiovrienden te krijgen. Vergunningen dus voor personen. Dat aantal groeide tot 600 in het jaar 1939.

Ik heb dat niet met zekerheid kunnen achterhalen, maar vrijwel zeker werden die vergunningen aan het begin van de oorlog ingetrokken.

In elk geval werden er in 1939 vanaf het begin van de oorlog in Duitsland zogenaamde Kriegsfunksendegenehmigungen uitgegeven. Amateurvergunningen tijdens oorlogstijd dus. Ik had daar nog niet eerder van gehoord. Het waren er niet veel. Aan het einde van de oorlog waren er 100 van deze Kriegsfunksendegenehmigungen.