Deze foto laat het niemandsland tussen de beide muren zien, een lage muur helemaal links met daarachter de Oost-Duitse bebouwing, het niemandsland met vermoedelijk mijnen. Direcht achter de hoge muur een kolonne waarschijnlijk Oost-Duitse grenswachten. De man met het hondje loopt op een West-Berlijnse stoep. Het pad twee stappen dichterbij de muur is DDR-gebied. Foto: 'Noir', GNU Free Documentation License 1.2 or any later.

Nieuw hoofdstuk micronaties (mini-staatjes )
766. Niemandsland

17 juli 2011
©2011, copyright: GoHansBrinker.com

Niemandsland. Bestaat dat eigenlijk wel? In filosofische zin is een gebied waar nooit iemand komt of waar niemand het bezit van claimt natuurlijk 'niemandsland'. Dat klopt soevereiniteitshalve gevoelsmatig ook weer niet helemaal, want op Antarctica komen op grote delen van dat continent nooit mensen, maar ondanks internationale afspraken zijn er daar toch diverse (zowel letterlijk als figuurlijk bevroren) claims. Volgens het Antarctisch verdrag zijn die claims namelijk tot nader order opgeschort waardoor er daar toch sprake is van niemandsland. Onbewoonde eilanden, ook op grote afstand kunnen echter tot een land behoren en zijn dan geen niemandsland.

Het begrip 'niemandsland' wordt eigenlijk voor twee verschillende begrippen gebruikt. Het ene is het enigszins beladen begrip van het gebied tussen twee frontlinies. Met name bij de loopgraven in de Eerste Wereldoorlog roept dit trieste associaties op.

Het gebied na de paspoortencontrole op vliegvelden is ook een vorm van niemandsland. De term 'niemandsland' stamt in het Engels al van net na 1300. Het ging daarbij vooral over land waarvan het eigendom door meerdere eigenaren werd bestreden.

Een heel duidelijk voorbeeld van niemandsland bestaat tussen de Amerikaanse marinebasis Guantánamo Bay en de rest van Cuba. Het is een band van 13 km breed, aan Cubaanse zijde langs het gehele 28 km lange hekwerk van de Amerikaanse basis, dat door Cuba vanaf 1961 vol geplant is met een dichte cactusbegroeiing. In een daad van opmerkelijke eensgezindheid hebben de VS en Cuba het gebied daarop voorzien van zo'n 55.000 landmijnen, waarmee het op één na grootste mijnenveld van de wereld een feit was. President Clinton liet in 1996 de mijnen weer verwijderen. Het gebied wordt sinds de Koude Oorlog ook wel aangeduid met het 'Cactusgordijn' als tegenhanger van het IJzeren Gordijn dat tussen Oost- en West-Europa stond.

Op dezelfde manier als bij Guantánamo was het gebied rond de Berlijnse muur en andere delen van de grens tussen oost en west destijds niemandsland. Het niemandsland bevond zich gewoonlijk aan de Oost-Europese zijde, omdat daar het belang van afscheiding bestond, om te voorkomen dat burgers naar het vrije westen zouden weten te vluchten. Bij de Berlijnse muur was het doorgaans een relatief smalle strook land tussen beide landen met iets verderop op DDR-grondgebied een tweede muur, waartussen vaak wachttorens stonden. Overigens stond de muur doorgaans op één of twee meter afstand vanaf de grens, en op diverse plekken zaten er poortjes zodat mensen ook aan die kant desnoods door de Oost-Duitse grenspolitie konden worden gearresteerd. De reden van dit stukje niemandland aan de West-Berlijnse kant was dat de arbeiders die de muur bouwden destijds niet op West-Berlijns grondgebied mochten komen. Veel West-Berlijners hadden de gewoonte om blikjes en ander afval over de muur te proberen te gooien waarbij ze dus een klein risico liepen te worden gearresteerd.

De Lenné-driehoek
Een bijzonder stukje voormalig niemandsland bevindt zich verder in het Berlijnse stadsdeel Tiergarten, de zogenaamde Lenné-Dreieck. De gevolgen van toen zijn ook in de tegenwoordige tijd nog te merken, onlangs waren er nog rellen rond dit gebiedje waar nu vooral mega-dure kantoorgebouwen staan.

Doordat de opdeling van Berlijn in sectoren volgens bestaande wijken ging, hoorde dit gebiedje ter grootte van bij benadering drie tot vier voetbalvelden tot de oostelijke sectoren en kwam dus later onder jurisdictie van de DDR. Bij de bouw van de muur werd het deel echter overgeslagen, omdat bij een opstand in 1953 het laatste gebouw dat er na de oorlog nog overeind stond en in gebruik was in brand was gestoken en daardoor verwoest. Het gebiedje, nabij de Brandenburger Tor werd vervolgens vlak gemaakt. Met de bouw van de muur werd een simpel hekwerk aangebracht. Dit hek werd door West-Berlijners op verschillende plekken vernield, en zo ontstonden er verschillende platgetreden paden door het gebiedje als afsnijding van routes binnen het West-Berlijnse gebied. Al die tijd gold er de oostduitse wetgeving, en was het gebied ook taboe voor de West-Duitse politie en andere overheidsdiensten.

In 1988, anderhalf jaar voor de val van de muur vond een gebiedsruil plaats, waar de Lenné-Dreieck ook onder viel. Het West-Berlijnse stadsbestuur wilde er een belangrijke verbindingsweg op aanleggen. Op 31 mei van dat jaar werd het verdrag voor de gebiedsruil getekend, dat vervolgens op 1 juli in zou gaan. Op 26 mei werd het terrein door zogenaamde llinksalternatieven uit West-Berlijn bezet en werd er een tentendorp opgezet. Het doel was om de overheid ertoe te bewegen om in de voorgaande jaren ontstane ongerepte natuur te beschermen en te behouden. De West-Duitse politie stond machteloos. Betreden van het gebied op dat moment zou een diplomatiek incident betekenen en misschien het hele verdrag op losse schroeven plaatsen, en het was tegelijk ook niet meer in het belang van de Oost-Duitsers om tegen het tentendorp op te treden. Gelijk 's ochtends op de eerste dag dat de West-Duitse politie er mocht komen werd vervolgens het tentenkamp door honderden politieagenten geruimd.

Baarle
Niemandsland kan ook een gebied of stuk land zijn waar twee staten het niet over eens worden. Zo wist men in 1843 niet te besluiten of een bepaald stukje land tot Baarle-Nassau (Nederland) of tot Baarle-Hertog (België) zou gaan behoren. In 1995 werd dit terrein aan België toegewezen, waarbij het enclave nummer 22 werd van de Belgische gemeente Baarle-Hertog die gedeeltelijk binnen Nederland ligt. Het perceel van 0,2632 hectare groot had vóór 1995 ook echt de naam Niemandsland.

Terra nullius
Terra nullius, wat inderdaad niemandsland betekent is een term die oorspronkelijk uit het Romeins recht afkomstig. De term heeft een kwade geur doordat het in de zestiende en zeventiende eeuw in Europa in juridische zin stond voor 'niet-ontwikkeld land'. Bouwde je er naar Europees voorbeeld steden op, of cultiveerde je het als landbouwgebied dan was het land ontwikkeld en geen niemandsland. Wanneer je op het land leefde zoals de in die tijd als primitief beschouwde oorspronkelijke volkeren in Amerika, Afrika, Azië en Oceanië deden, dan was het land niet in ontwikkeling gebracht en mocht degene die het plan had het te ontwikkelen volgens wet dit grondgebied in zijn bezit nemen.

Condominium
Ten slotte is er nog het begrip 'condominium'. Een condominium is als de soevereiniteit van een territorium door twee of meer machten, dus bijvoorbeeld door twee landen wordt gedeeld. Het is een heel zeldzaam verschijnsel, alleen al omdat het snel tot conflicten leidt. De meeste voorbeelden van hooguit een dozijn wereldwijd zijn hier in de regio te vinden. Het Bodenmeer wordt bijvoorbeeld als territorium beschouwd van zowel Zwitserland, Duitsland als Oostenrijk.

Het Fazanteneiland in de rivier Bidasoa ligt tussen Spanje en Frankrijk en is sinds 1649 een condominium van beide landen. De ene zes maanden valt het onder de Spaanse wetgeving, de volgende zes maanden onder de Franse. Op het eiland hebben diverse historisch belangrijke gebeurtenissen plaatsgevonden, onder andere het sluiten van het Verdrag van de Pyreneeën. Hoewel het een flinke mate van autonomie had, was Neutraal Moresnet, dat tot aan de Eerste Wereldoorlog onder het Nederlandse Vaals lag ook een condominium (van de Nederlanden, later België en Pruisen).

Bronvermelding: deze tekst leunt dit keer vrij zwaar op informatie van Wikipedia. Daarnaast diverse andere bronnen gebruikt..

Categorie: micronaties - plusminus 1157 woorden - Deze column kan deels op fictie berusten en de informatie is niet noodzakelijkerwijs volledig. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. De column is niet in alle gevallen heel geschikt voor jonge lezers.