De enigszins onhandige uitkomst van de eerste door een computeprogramma vastgestelde internationale grens

751. Het conflict over Hans Island

16 april 2011
©2011, copyright: GoHansBrinker.com

Het is niet zo bekend dat de landsgrenzen van Canada en Denemarken slechts 20 km uit elkaar liggen. Ver boven de poolcirkel is een zeestraat van enkele tientallen kilometers breed tussen Groenland en Ellesmere Island in het meest noordelijke deel van Canada. In de smalle strook water tussen beide gebieden (de Nares Strait), liggen relatief dicht bij elkaar drie eilandjes. De twee grootste ervan, Franklin Island en Crozier Island horen bij Groenland. Hans Island (Hans Eiland) dat iets verder vanaf Groenland ligt, wordt zoweel door Groenland als door Canada geclaimd.

Hans Island was lange tijd alleen bekend bij de Inuit-bevolking van Noord-Groenland en Noord-Canada, lang voordat de gebieden gekoloniseerd werden. De eerste Europeanen in het gebied kwamen pas in het begin van de 19de eeuw. Steeds meer delen van de wereld werden in de negentiende eeuw door middel van expedities in kaart gebracht, en het gebied rond Hans Island werd tussen 1850 en 1880 door meerdere van dit soort expedities bezocht.

Het eiland is genoemd naar Hans Hendrik, wiens inuit-naam Suersaq is. Hendrik was een van de arctische ontdekkingsreizigers en vertaler, in dienst van Amerikaanse en Britse expedities tussen 1853 en 1876.

Tussen 1920 en 1923 werd de regio door een Deense expeditie meer nauwkeurig in kaart gebracht, in het kader van een project dat de hele omliggende Groenlandse kust omvatte. Vervolgens kwam Groenland in 1933 officieel bij Denemarken te horen. Dat land claimt nu nog steeds op basis dat besluit van een internationale rechtbank dat ook Hans Island tot het grondgebied van Groenland behoort.

Eerste problemen
In de jaren 60 vonden diverse opmetingen van de regio rond de Nares Strait plaats. Seismische activiteit werd gemeten, cartografie, archeologie, beweging van het ijs en bovenal de economische waarde van eventuele bodemrijkdommen in de in het gebied.

In 1973 vonden onderhandelingen plaats tussen Canada en Denemarken, op basis van gegevens van mensen die in de regio werkzaam waren (die stelden bijvoorbeeld de exacte plek van het eiland vast, dat was daarvoor nog niet bekend), om de grenzen onder zee definitief af te kunnen spreken. Beide landen werden het eens, echter niet over Hans Island.

Canada claimde nog steeds dat het eiland tot haar territorium behoorde en over het eiland werd in het akkoord dus geen overeenstemming bereikt. In het verdrag werd daarom wel een definitieve grens overeen gekomen, onder andere over het continentaal plat (dat het recht op exploitatie van bodemschatten als olie en gas bepaald), maar Hans Island bleef erbuiten. De Verenigde Naties ratificeerden het verdrag tussen beide landen hierover op 17 december 1973, en 13 maart van het jaar erop was de datum dat het verdrag inging. Niet alleen was de vastgestelde grens de langste grens ooit door een verdrag bezegeld, het was tevens de eerste grens over dit soort belangrijke economische belangen die door een computerprogramma werd bepaald.

De afgsproken grens in het verdrag omvat 127 plekken in het water die samen het verloop van de grens onder zee te bepalen tussen de beide landen. Eén stukje lijn, dat tussen punt 122 en punt 123 ligt werd in het verdrag overgeslagen. Exact midden tussen deze twee punten ligt Hans Island. Dit lijkt lange tijd geen enkel probleem. Het gebied heeft een bizar streng klimaat, mensen wonen er nauwelijks.

Tussen 1980 en 1983 werd vervolgens nogmaals het bewegen van de ijsvlaktes en gletsjers op en rond Hans Island vastgesteld. Dit wordt gedaan door het in Canada gevestigde bedrijf Dome Petroleum Ltd.

De poppen aan het dansen
In 1984, schrijft journalist Kenn Harper uit Iqualit, dat met 6000 inwoners de provinciehoofdstad is van de aan Groenland grenzende Canadese regio Nunavut, een artikel in de Groenlandse lokale krant Hainang. Harper beschrijft in het artikel dat hij op het ijs nabij de Canadese plaats Resolute in het najaar van 1983 een man tegenkwam. Deze man droeg een hoed met het opschrift: "Hans Island, N.W.T." De afkorting staat voor de Northwest Territories, het gebied in Canada dat ten westen van Nunavut ligt, en dus niet aan Groenland grenst. De man bleek een werknemer van het eerder genoemde Canadese bedrijf Dome Petroleum te zijn, die had deelgenomen aan het onderzoek naar de migratie van ijs op het betwiste eiland.

Op zich een onbelangrijke gebeurtenis, zo lijkt het, maar het krantenbericht wordt opgepikt door zowel een lokale krant ver weg in de Deense hoofdstad Kopenhagen, als door CBC Radio in Canada. De reden daarvan is vermoedelijk dat er op dat moment door Canada en Denemarken gepraat wordt over de exploitatie van de oliereserves in de regio. In het verdrag waarvan sprake is wordt ook een uitwisseling geregeld tussen beide landen voor gezamenlijk onderzoek op en rond Hans Island. Doel van het verdrag was ook om toekomstige problemen over de kwestie te vermijden.

Particulier initiatief?
Enigszins naar analogie van wat destijds de aanleiding was voor de Falkland-oorlog, was het in Calgary gevestigde Dome Petroleum zonder dat de politici dat wisten, naast hun legale onderzoek naar de gletsjers in het gebied ook begonnen om onderzoek te doen naar de grondstoffen op het eiland. Volgens het artikel van Harper was het Canadese ministerie dat de onderhandelingen voerde hier niet van op de hoogte, maar was het onderzoek wel degelijk geïnstigeerd door Canadese overheidfunctionarissen.

Vervolgens kwam de zaak in een stroomversnelling. In datzelfde jaar huurde een inwoner van Groenland een helikopter, en vloog naar het onherbergzame eiland om te zien of er niet toch sprake was van een misverstand of een spraakverwarring. Het gebied is zo uitgestrekt, en zo weinig door mensen bezocht dat een vergissing makkelijk gemaakt is. Later in datzelfde jaar plaatste de Deense minister voor Groenland vervolgens een vlag op het eiland met de Deense tekst: "Welkom op het Deense eiland." Het gerucht gaat dat hij er ook een fles cognac bij legde.

De knuppel in het hoenderhok
Pas in het tijdperk van het moderne internet kwam de zaak vervolgens opnieuw onder de aandacht. In maart 2004 kwam de Canadese krant National Post met een artikel over het eiland, dat de zaak vervolgens internationaal ook bij andere kranten aan het rollen bracht. Het artikel stelde een vijfjarenplan voor om de soevereiniteit het Arctische gebied in en rond Canada beter onder controle te krijgen. Heel kort wordt in het artikel ook het verschil van mening over Hans Island aangestipt, waarbij de journalist ook nog even opmerkt dat Denemarken oorlogsschepen naar het eiland had of zou hebben gestuurd. Zoals dat vaker gaat, spitst de zaak zich in de pers vervolgens geheel toe op Hans Island.

Over het gebied van de Noordelijke IJszee bestaat verschil van mening tussen minimaal Canada, Denemarken, Rusland, Noorwegen, IJsland en in mindere mate Groot-Brittannië. Veel van deze landen zien bepaalde delen ervan als hun eigen territoriale wateren. De meeste Europese landen en de Verenigde Staten echter beschouwen het hele gebied officieel als internationale buitenterritoriale wateren. 

Na een nieuw artikel van dezelfde National Post journalist krijgt de zaak ook politiek aandacht, wat nog wordt aangewakkerde doordat Deense zeelieden Hans Island enige tijd bezetten. Daarop was er dan weer een Canadese militaire oefening in de regio die verder olie op het vuur gooide, met kort daarvoor het plaatsen van de Deense vlag op het eiland. Beide landen claimen vervolgens soevereiniteit over het eiland, wat weer tot protesten van de Denen leidt als de Canadese minister van defensie onaangekondigd het eiland bezoekt. De Deense regering kondigt daarop aan dat het van plan is het eiland ook te bezoeken en de Deense vlag terug op het eiland te plaatsen (wat maar aangeeft dat het nog een hele onderneming is om naar het afgelegen eiland toe te gaan).

Dit gaat zo een tijdje over en weer, totdat de Canadese autoriteiten in juli 2007 op basis van nieuwe satellietfoto's toegeven dat de internationale grens midden over het eiland zou lopen, daarmee impliciet erkennend dat het eilandje in ieder geval niet alleen Canadees is. Sindsdien is het redelijk stil over de kwestie.

Bronvermelgind: de Engelstalige Wikipedia, oude krantenartikelen, diverse internetsites

Trivia 1: als Canada en Denemarken het eiland daadwerkelijk zouden delen, hebben beide landen ineens een nieuwe grens over land met twee landen, in plaats van zoals nu met één ander land. (Canada heeft nu alleen een grens over land met de VS en Denemarken alleen met Duitsland).

Trivia 2: in 2005 werden er verschillende advertentiecampagnes gevoerd via Google, die danwel de soevereiniteit van Denemarken, dan wel die van Canada over het eiland promootten. De eerste advertentie werd geplaatst door een Canadese inwoner van Toronto, die stelde dat het eiland bij Groenland hoort, en daar bij een link plaatste naar het Deense ministerie van buitenlandse zaken. De reclamecampagne die hier vervolgens over ontstond staat bekend als de Google Fight of de Google War.

Hans Island, met het ontbrekende stukje grens tussen punt 122 en punt 123. Rechtsbeneden is Groenland, linksboven Canada. Foto: Twithmoses. (afbeelding is aanklikbaar voor een vergroting).

Klik hier voor Hans Island op Google Maps

Categorie: micro-nations - plusminus 1441 woorden - Deze column kan deels op fictie berusten en de informatie is niet noodzakelijkerwijs volledig. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. De column is niet in alle gevallen heel geschikt voor jonge lezers.